به نام خدا
اتحادیۀ جهانی علمای مسلمان
رسالت و روش علمی و دیدگاه و نگرش مستقل
الحمد لله رب العالمين، والصلاة والسلام على المبعوث رحمة للعالمين، وعلى آله وصحبه أجمعين.
أما بعد..
علماء وارثان پیامبران اند که بار آموزش امت و رهنمایی آنها به سوی خیر بر شانههای ایشان است. قرآن کریم نقش ایشان را در بیداری مردم و آگاهاندن شان؛ و در بیان حقیقت در آنچه به ایشان عرضه میشود، اینچنین بیان میدارد: {وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ} [التوبة: 122] «نباید مؤمنان همگی بیرون روند، پس چرا از هر طایفه‌ای جمعی برای جنگ و گروهی نزد رسول برای آموختن علم دین مهیا نباشند تا قوم خود را چون به نزدشان بازگشتند بیم رسانند، باشد که (از نافرمانی خدا) حذر کنند». سپس امت را توصیه میکند که در مصیبتها و دشواریها به ایشان رجوع کنند: {فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ} [الأنبياء: 7]. «شما اگر خود نمی‌دانید بروید و از اهل ذکر (و دانشمندان امت) سؤال کنید».
از آنجا که جماعت یکی از مهمترین اهدافی است که شریعت اسلامی بدان فرامیخواند و با توجه به اینکه یکی از بزرگترین اسباب موفقیت و رهایی از لغزشها است، گروهی از اهل علم از مکتبها و جریانهای مختلف اسلامی که متصف به میانهروی و اعتدال اند، جمع شدند، با توافق در مورد تشکیل هیئتی که علماء را گرد هم آورده و کلام آنها را برای حفظ رسالتی که خداوند جهت حفظ دین بر عهدۀ ایشان گذاشته وحدت میبخشد، تا این فریضۀ شرعی را انجام داده و این خلا را پر کنند و به این ترتیب مطابق این فرمودۀ نبی کریم3 روانه باشند: يحْمِلُ هذا العلمَ من كلِّ خلَفٍ عُدُولُهُ، ينفونَ عنه تحريفَ الغالينَ، وانتحالَ المُبْطِلينَ، وتأويلَ الجاهِلينَ"([1]) .
«در هر دوره و زمانی افراد عادل و وارسته حامل این علم می‌گردند، که آن را از تحریف افراطی‌ها، دستبرد باطل‌گرایان و تأویل بی‌مورد جاهلان، پیراسته می‌نمایند.».
اتحادیۀ جهانی علمای مسلمان یک نهاد علمی شرعی مستقل است که جهت رساندن پیام اسلام و رهنمایی مسلمانان به سوی فهم درست از احکام دین، با حفظ هویت امت و انتشار میانهروی، به دور از افراط در دین و تفریط در امور ثابت و بنیادین؛ و کار به روی وحدت امت و افزایش اثربخشی آن برای انجام امر دعوت به سوی الله و آبادانی زمین فعالیت میکند. در عین حال اهمیت دستیابی به همزیستی مسالمتآمیز و دوری از خشونت، گسترش فرهنگ تسامح و تقویت مشترکات انسانی و تمدنی را نیز فراچشم میدارد.
برای همین، اتحادیه برای دستیابی به این اهداف، در پی فرافکندن تنوع گفتمان آموزشی مستقیم بوده است که شامل تصحیح مفاهیم، عملکردها و نگرشها با توجه به آموزه های اسلام حنیف، آگاهیدهی مداوم و راهنمایی‌های آمیخته با حکمت و نرمی، و پایبندی به رویکرد گفت‌وگو و تعاون با نهادها و ارگان‌های فعال در این چارچوب، با تلاش و نوآوری در زمینه‌هایی که باید کارهایی تازه صورت گیرد.
اتحادیه، به عنوان نهادی که تعداد زیادی از علمای امت اسلامی را در بر می‌گیرد، قصد دارد موقف علماء را در مورد وقایع و ادعاهای مهمی که ممکن است در جهان رخ دهد، روشن کند. بنابر این عوامل تعیین کنندۀ روشمند و نقاط عطفی را برایش وضع نموده است که بر مبنای آن تعادل، عینیت، اعتبار و استقلالیت را در دادههای خروجی خویش حفظ کند و پذیرش آن متضمن ایجاد مرجعی قابل اعتماد برای مسلمانان در مواقع مشکل‌ساز است؛ از جمله این عوامل و نقاط عطف می توان به این نکات اشاره کرد:
الف - تشکیل یک سایهبان علمی، مرجعی و فراگیر برای تمامی امت بدون هیچ گونه محرومیت و تبعیض، با کمال رعایت تعادل در روابط خود با آنها و خواهان صلح و سازگاری؛ از این جهت مکاتب مختلفی را در شکل گیری خود پذیرفته است.
ب - تمرکز بر ارزیابی سیاستها و عملکردها و انتقاد از اشتباهات؛ و پرهیز از جریحهدار کردن هیئتها و افراد یا درگیر شدن و ورود به مقاصدی ناآشکار.
ج – دروی گزیدن از تعصبات قومی، منطقه ای و مذهبی؛ و بیان حقیقت مطابق ارزشهای تأیید شده در شریعت اسلامی همانند عدالت، انصاف و تجرد برای حق، که از ارزشهای مشترک میان ملتها و تمدنها است.
د - بیان نگرشهای مبتنی بر ادراکات صحیح، با توجه به مبانی عینی و علمی که توسط دین حنیف مان بیان شده و بر اساس اقدام محتاطانه در نقل و با در نظر گرفتن اوضاع و شرایط میباشد.
ه- پایبندی به مبانی و اساسات اسلام و نگاه مقاصدی و رسالتمند؛ با توجه به اصل و عدم تصرف در آنها.
و- اعمال روحیه مسئولیتپذیری، عینیت و صداقت، فارغ از هرگونه جانبداری یا تعصب؛ و جدایی از هرگونه وابستگی که ممکن است در رسیدن به موقف درستی که در آن خیری به امت وجود دارد، تأثیر بگذارد.
ز- فراخوان اصلاح بینخودی، حل و فصل اختلافات به نحو احسن و گردآمدن بر یک سخن واحد؛ که در این راه تلاش‌هایی قابل قدر صورت گرفته و واقعیت امر گواهی بر آن است.
ح - حمایت اولیه از حق مردم برای اصلاح، پیشرفت و ترقی، و برای رسیدن به آزادی بیان مواقف مختلف، امیدها و دادخواهیهای ایشان در چارچوبی مسالمت آمیز و متمدمانه، که در آن منافع عمومی و صلح مدنی حفظ می شود.
ط- مشتاق حفظ روابط نیکو و روحیۀ همکاری با جوامع دیگر، توجه به امور عمومی انسانی در جهان و مشارکت در کمک به مردم برای دستیابی به کرامت انسانی است.
اتحادیه با تعیین این عوامل در واقع اطاعت از این سخن خدای تعالی را نموداری می کند: {يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ} [النساء: 135] «ای اهل ایمان، عدالت را بر پا دارید، و برای خدا گواهی دهید هر چند بر ضرر خود یا پدر و مادر و خویشان شما باشد».، و این سخن خدای تعالی که فرمود: {وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَبِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُون} [الأنعام: 152] «و هرگاه سخنی گویید به عدالت گرایید هر چند دربارۀ خویشاوندان باشد، و به عهد خود وفا کنید. این است سفارش خدا به شما، باشد که متذکر شوید».
اتحادیه تأیید دارد که یک نهاد علمی مستقل و قانونی است که نمیتواند به یک حزب، گروه، مذهب یا دولت تقلیل یابد؛ و این امر را در اساسنامۀ عمومی خود بیان داشته و آن را در سیاستهای روشمند خود، در بیانیه های صادر شده توسط آن و مواقفی را که در طول مسیر فعالیت خود از زمان تأسیس تاکنون داشته است، مجسم کرده است.
در پایان اتحادیه از همه کشورهایی که با آن برخورد مثبت و قانونی داشته اند -به ویژه در مراحل تأسیس و راه اندازی آن- تشکر و قدردانی میکند؛ مانند انگلیس، ایرلند شمالی، قطر، ترکیه، تونس و مالزی؛ و تمایل و آمادگی خود را برای تعامل و همکاری با همۀ کشورها و سازمانها، به ویژه کشورها و نهادهای اسلامی اعلان میکند.
([1]) السنن الكبرى از بيهقي (10/ 354)