تسلیم در برابر حکمت خداوند
شیخ احمد ریسونی
حکمت خداوند در شریعت همانند حکمت او در آفرینش است؛ خداوند متعال همان گونه که آیاتی در آفرینش خود دارد آیاتی هم در حکمت و شریعت خود دارد:
"أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ} [اعراف: 54]
آگاه باش كه [عالم] خلق و امر از آن اوست. فرخنده خدايى است پروردگار جهانيان.
دقت و تفکر در اسرار و مقاصد شریعت مانند تفکر در اسرار و نشانههای طبیعت است. هر یک از این دو آشنایی با خدا و صفاتش را در ما بیشتر میکند و ما را نسبت به لطف و حکمتش قانع میسازد و به یقینی کامل میرساند. این شیوهی ابراهیم خلیل الله است که خداوند از زبان او میفرماید:
"رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَى قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِنْ قَالَ بَلَى وَلَكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي" [بقره: 260].
و [ياد كن] آنگاه كه ابراهيم گفت: پروردگارا، به من نشان ده؛ چگونه مردگان را زنده مىكنى؟ فرمود: مگر ايمان نياوردهاى؟ گفت: چرا، ولى تا دلم آرامش يابد.
ما هم باید بر مسیر ابراهیم حرکت کنیم و جزء امت او باشیم که خدای متعال در حقش میفرماید:
"وَتِلْكَ حُجَّتُنَا آتَيْنَاهَا إِبْرَاهِيمَ عَلَى قَوْمِهِ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَنْ نَشَاءُ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ" [انعام: 83]
و آن حجّت ما بود كه به ابراهيم در برابر قومش داديم. درجات هر كس را كه بخواهيم فرا مىبريم، زيرا پروردگار تو حكيم داناست.
ابراهیم با تفکر در نشانههای هستی و اشتیاق به شکافتن ظواهر مشهور است به همین خاطر درجهی او بالاتر و حجتش قویتر است. به همین ترتیب هر کس در احکام و حدود شریعت تفکر کند و به حکمت و مقصد آن پی ببرد در مسیر ابراهیم گام نهاده است.
در داستان موسی و خضر که به تفصیل در سورهی کهف آمده است مشاهده میشود که درجهی رشد و کمال در دین تنها با فهم مقاصد و اسرار احکام به دست میآید و خضر در این حوزه داناتر و تواناتر از موسی بود. موسی در حوزهی احکام داناتر بود اما خضر حکمتها را بهتر میدانست. به همین خاطر موسی از او خواست چیزهایی به او بیاموزد که به بینش و بصیرت او بیفزاید:
"فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا" [كهف : 64 — 66].
پس جستجوكنان ردّ پاى خود را گرفتند و برگشتند. تا بندهاى از بندگان ما را يافتند كه از جانب خود به او رحمتى عطا كرده و از نزد خود بدو دانشى آموخته بوديم. موسى به او گفت: «آيا تو را -به شرط اينكه از بينشى كه آموخته شدهاى به من ياد دهى- پيروى كنم؟
دانش و بنیش آدمی به شناخت مقاصد و حکمتها بستگی دارد و این مسأله در درس عملی خضر به موسی کاملا مشهود است. نتیجه این میشود که شناخت مقاصد شریعت و تفکر در آن و پی بردن به اسرار آن، درجهای بالاتر از ایمان به خدا و حکمت او به انسان میدهد و از فهم شریعت هم بالاتر است. علامه مناوی میگوید: فهم در دین سرباز چابکی است که خداوند به وسیلهی او اهل یقین را یاری میدهد؛ کسانی که نیکی و بدی و حد و اندازهی امور و تدبیر زیبای خداوند در کارها را با نور یقین خود میبینند و خدا را با بینش و قناعت قلبی پرستش میکنند. [فیض القدیر شرح الجامع الصغیر؛ 2/511]