حج راستين

حج راستين

د. تيسير التميمي قاضي 

برگردان: دفتر نمایندگی اتحادیه جهانی علمای مسلمان، شعبه ایران

(من حج لله فلم يرفث ولم يفسق عاد كيوم ولدته أمه)
 هرآن که کسی که برای رضای الله(سبحانه‌وتعالی) حج کند و (در ايام حج) از فسق و گناه (شهوت نفس، فحش و سخن بد) پرهيز کند، چنان از گناه پاك می‌شود كه گويا تازه از مادر تولد شده است. 

آری، پیشتازان سفیران خداوندی به خاک وطن رسیدند، به خواست خدا بخشوده از گناه گویا تازه از مادرانشان متولدشده‌اند، بر شما ای حجاج خانه خدا فضل پروردگار خجسته باد، بر شما گرامی باد که اعمال و فرایض حج را به‌جا آوردید و سپاس خدای را که به سلامت بازگشتید، همچنین نائل شدن به آن سرزمین مقدس را برای هر مسلمانی خواستارم.
حج عبادتی روحی، بدنی و مالی است که شرع آن را با صفات نیکویی از اخلاق و فضایل و آداب مزین نموده که بهتر شدن زائر از وضعیت قبل از رفتن، علاوه برفزونی شایستگی و خیرخواهی و دوری از شرو پلیدی نخستین آن‌هاست چراکه درستی عمل، نشانه و مقبولیت آن، مشخصه‌هایی را داراست اما مشخصه قبول حج این است که فرد به حج رفته، کارهای خیر بیشتری انجام دهد وگرنه گناهان بازخواهند گشت، این همان حج مقبولی است که پیامبر صلی‌الله علیه وسلم درباره آن می‌فرماید: { الحج المبرور ليس له جزاء إلا الجنة }«پاداش حج مقبول فقط بهشت است» رواه البخاري.
از مشخصه‌های حج ناب و مقبول نزد باری‌تعالی این است که زائر در دنیا پرهیزکار و مشتاق به آخرت بازگردد، زیرا در مناسک مقدس در راستی گفتار، کردار، انگیزه و تصمیم، باخدا پیمان بسته تا راهرو راهی باشد که در آن خرسندی اوست و از هرآن چه موجب خشم خدایی است روی‌گردان شودو با "گفتن لبیک" فرمان‌برداری و روی بر خدا نهادن، با "طواف" پایبندی به دین و تلاش در بالانشاندن شعار خدا، با "رمی جمرات" جنگ باقدرت های پلید و ستم و سرکشی و ستیزه‌جویی، با "قربانی" آمادگی برای قربانی و فداکاری درراه خدا و دین و خاک و عدالت محوری و با "بوسیدن حجرالأسود" پیمان پایبندی به شرع و هدایت خداوندی را بست.
پس زائر باید کوشای در رضایت و فرمان‌برداری پروردگار و دوری از نهی شرع و بر حذر از باطل شدن عمل و ضایع شدن اجر و پاسدار  بزرگداشت خداوندی در بخشش گناه و پذیرش توبه و بر درستکاری و عبادت همیشه خداوند و گفتار و کردار نیکو پایبند باشد، خداوند متعال می‌فرماید: { لَيْسَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِيمَا طَعِمُوا إِذَا مَا اتَّقَوْا وَآمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَآمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوْا وَأَحْسَنُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ }«بر کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده اند، در مورد حرام‌های یادشده ـ چنانچه پیش از آگاهى به حکمشان آن‌ها را خورده‌اند ـ گناهى نیست، بدین شرط که تقواپیشه کرده و به خدا و رسولش ایمانى راستین داشته و کاره‌ای شایسته انجام داده باشند، سپس به مرحله‌ای دیگر از تقوا رسیده و به تمام احکام الهى ایمان آورده باشند و بازهم تقواپیشه بوده و اعمالشان را نیکو انجام داده باشند که خداوند کسانى را که اعمالشان را به صورتى نیکو انجام می‌دهند دوست می‌دارد.»المائدة93.
بنابراین تقوا بهترین توشه روح و قلب است و با رسیدن تقوا به سطح احسان قطعیت خواهد یافت چنانچه پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و سلم با فرموده خویش احسان در عبادت را چنین وصف می‌نماید: { أن تعبد الله كأنك تراه فإن لم تكن تراه فإنه يراك } رواه مسلم (خدا را چنان عبادت كن كه گويى او را می‌بینی؛ و اگر تو او را نمی‌بینی او تو را می‌بیند.) اما احسان در معامله؛ بدی را با خوبی و خوبی را با خوب‌تر جواب دادن است خداوند متعال می‌فرماید: { هَلْ جَزَاءُ الإِحْسَانِ إِلاَّ الإِحْسَانُ}«آیا پاداش نیکی کردن جز نیکی دیدن خواهد بود؟‏» الرحمن60.
زائر باید بداند که اصرار دوباره بر گناه و بدکرداری برای توبه‌شکنی از بزرگ‌ترین گناهان هرزمانی است و این مسئله را فرموده پیامبر صلی‌الله عليه وسلم پس از انجام فریضه حج یقین می‌بخشد: { من حج لله فلم يرفث ولم يفسق رجع كيوم ولدته أمه }«کسی که برای رضای الله (سبحانه‌وتعالی) حج کند و (در ايام حج) از فسق و گناه (شهوت نفس، فحش و سخن بد) پرهيز کند، چنان از گناه پاك می‌شود كه گويا تازه از مادر تولد شده است.» رواه البخاري.
زائر با پوشیدن احرام حج تمتع یا قران را شروع می‌کند چنانچه نتواند درمنی قربانی کند باید اضافه بر سه روز، هفت روز دیگر را برای کامل شدن ده روز بنا به فرموده خداوند روزه بگیرد: {فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنْ الْهَدْيِ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ذَلِكَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ }«پس هر كس از [اعمال] عمره به حج پرداخت [بايد] آنچه از قربانى ميسر است [قربانى كند] و آن كس كه [قربانى] نيافت [بايد] در هنگام حج‏سه روز روزه [بدارد] و چون برگشتيد هفت [روز ديگر روزه بداريد] اين ده [روز] تمام است اين [حج تمتع] براى كسى است كه اهل مسجدالحرام [=مكه] نباشد و از خدا بترسيد و بدانيد كه خدا سخت‏ كيفر است» البقرة 196، همراه با دعا وشکر بسیار ذکر خداوند می کند چنانچه خداوند متعال می‌فرماید: {فَإِذَا قَضَيْتُمْ مَنَاسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَذِكْرِكُمْ آبَاءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْرًا فَمِنْ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا وَمَا لَهُ فِي الآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ * وَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ *أُوْلَئِكَ لَهُمْ نَصِيبٌ مِمَّا كَسَبُوا وَاللَّهُ سَرِيعُ الْحِسَابِ}«و چون آداب ويژه حج‏ خود را به جاى آورديد همان‌گونه كه پدران خود را به ياد می‌آورید يا با يادكردنى بيشتر خدا را به یادآورید و از مردم كسى است كه می‌گوید پروردگارا به ما در همين دنيا عطا كن و حال‌آنکه براى او در آخرت نصيبى نيست و برخى از آنان می‌گویند پروردگارا در اين دنيا به ما نيكى و در آخرت [نيز] نيكى عطا كن و ما را از عذاب آتش [دور] نگه‌دار آنانند كه از دستاوردشان بهره‌ای خواهند داشت و خدا زودشمار است» البقرة 200-202.
اما عمده‌ترین احکام بازگشت زائرین به دیار و خانواده عبارت‌اند از:
*وقتی‌که زائر در اتمام حج یا عمره دیار خویش را دید در اقتدا به رسول‌الله صلی‌الله عليه وسلم چنین کند که: ( سه مرتبه تکبیر سر می‌داد و پس‌ازآن می‌فرمود لا إله إلا الله وحده لا شريك له له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير، آيبون تائبون عابدون ساجدون لربنا حامدون }«شایسته پرستشی جز خدای یکتا نیست، یگانه است و انبازی ندارد، فرمانروایی هستی و ستایش تنها زیبنده اوست، زنده می کند و می میراند و می‌میراند وزنده می‌نماید و او زنده‌ای است که هرگز نمی‌میرد، نیکی تنها به دست اوست و او بر هر چیزی تواناست، توبه کنان، عبادت کنان و حمد گویان براى پروردگارمان، بازمی‌گردیم» رواه البخاري.
*بهتراست زائر در صورتی شبانه به خانواده‌اش بازگردد که آن‌ها مطلع باشند چنانچه رسول خدا صلی‌الله عليه و سلم می‌فرماید: { إذا أطال أحدكم الغيبة فلا يطرق أهله ليلاً }«اگر غیاب کسی از شما به طول انجامید شبانه نزد خانواده‌اش بازنگردد» رواه البخاري، که با پیشرفت وسایل ارتباطی و تنوع آن این مسئله بسیار آسان شده است.
* خواندن دو رکعت نماز در مسجد کنار خانه زائر مندوب است پیامبر خدا صلی‌الله عليه و سلم فرمود: { لا يقدم من سفر إلا في الضحى فيبدأ بالمسجد فيصلي ركعتين ويقعد فيه }«هنگامی از سفر بازگردید که وقت ضحی باشد و ابتدا در مسجد دو رکعت نماز و پس‌ازآن {نزد مردم} بنشیند» رواه البخاري.
* مستحب است که زائر با ورود به خانه چنین بگوید: { توباً توباً لربنا أَوْباً لا يغادر علينا حوباً } «پشیمان از هر گناه به‌سوی پروردگارمان بازمی‌گردیم، بازگشت و پشیمانی است که زایل هر گناهی است» رواه أحمد.
مستحب است که بچه‌ها و کودکان خانواده و همسایه را مورد نوازش و مهربانی قرار دهد و هنگام استقبال از او  به آن‌ها نیکی کند عبدالله بن جعفر رضی‌الله‌عنه می‌فرماید: { كان رسول الله صلى الله عليه وسلم إذا قدم من سفر تلقاه صبيان أهل بيته، وإنه قدم من سفر فحملني بين يديه ثم جيء بأحد ابْنِيْ فاطمة فأردفه خلفه حتى دخلنا المدينة }(رسول خدا صلی‌الله علیه و سلم هنگامی که از سفر بازمی گشت بچه‌های خانواده به استقبالش می‌آمدند و در بازگشت از سفر مرا با دستانش حمل می‌کرد و پس‌ازآن یکی از پسران فاطمه را بر پشتش سوار می‌شد تا زمانی که وارد مدینه می شدیم) رواه مسلم.
سنت است کسی که به دیدن زائر می‌آید سلامت بازگشتن را به او را تبریک گوید:
* دست دادن و روبوسی- در صورت عدم ضرر- یاران پیامبر صلی‌الله عليه و سلم هنگام دیدار با یکدیگر دست می‌دادند و چنانچه از سفری بازمی‌گشتند روبوسی می‌کردند، روایت‌شده که ايشان هنگامی‌که ( وجّهَ جعفر بن أبي طالب إلى بلاد الحبشة فلما قدم منها اعتنقها النبي صلى الله عليه وسلم وقبل بين عينيه } رواه الحاكم. ( جعفر بن ابیطالب را به حبشه فرستاد در هنگام بازگشت از حبشه پیامبر صلی‌الله عليه و سلم با او روبوسي كرد و چشمانش را بوسید).
* دعای برای زائر با این لفظ:{ تقبل الله نسكك وأعظم أجرك وأخلف نفقتك } رواه عبد الرزاق. « خدا اعمال حج تو را قبول کند و گناهانت را بيامرزد و آنچه خرج کرده اي به تو باز گرداند».
هدیه دان حجاج به مردم و مخصوصاً کودکان و خواص خانواده و دوستان نوعی دل‌شاد کردن و مهر افکنی و دل زدایی و از بین بردن خصومت و دشمنی را به همراه دارد، پذیرفتن آن مستحب و دعای برای زائر ثواب دارد و بدون عذر شرعی قبول نکردن آن مکروه است پیامبر صلی‌الله علیه و سلم می‌فرماید: { تصافحوا يذهب الغل وتهادوا تحابوا وتذهب الشحناء } «دست دادن کینه زداید و هدیه دادن محبت افزاید و خصومت زداید» رواه مالك؛ اما نباید در آن اسراف و زیاده‌روی یا بیشتر از توان هزینه کرد و بهتر است که هدیه مفیدی داده شود.
بیشتر کسانی که از حج یا عمره بازمی‌گردند عادت به دادن هدایای زیاد به‌دردنخور به کسانی دارند که برای احوال‌پرسی و تبریک گفتن نزدشان می‌آیند که هدایای زیادی مانند؛ قرآن‌های کوچکی که حتی نمی‌توان آن‌ها را خواند و بدون استفاده در گوشه‌ای رها می‌شوند، خداوند متعال ما را از چنین مسئله‌ای بر حذر داشته است {وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا}«بارالها (تو آگاهی که) امّت من این قرآن را به‌کلی متروک و رها کردند.» الفرقان 30، يا انبوهی از سجاده که به‌ندرت از آن برای خواندن نماز استفاده می‌شود و تسبیح و سواک که امروزه دیگر خیلی‌ها از آن استفاده نمی‌کنند، هدر رفتن اموال عمومی در چنین حالتی است که جز دعایی آنی برای زائر استفاده دیگری ندارد و تأثیر بدی در وضعیت زندگی مردم می‌گذارد زیرا مال ودارائی شاه رگ اقتصاد ملی است و در رشد و پیشرفت مملکت و افراد آن سهیم خواهد بود.
برای افرادی که از حج بازمی‌گردند سنت است که اقوام و نزدیکان و همسایگان را دورهم جمع کرده و هنگام بازگشت از سفر به آن‌ها غذا دهند: { فإن النبي صلى الله عليه وسلم لما قدم المدينة نحر جزوراً أو بقرة } «وقتی‌که پیامبر صلی‌الله علیه و سلم به مدینه بازگشت شتر یا گاوی را قربانی می کردند» رواه البخاري؛ اما زائر نباید با زیاده‌روی در این مهمانی ها یا هزینه‌های گزاف آن ریا و فخرفروشی نماید.
در شرایط اقتصادی این چنین  و تحریم‌های اعمال‌شده بر ملت ما لازم است تا در هزینه‌ها صرفه‌جویی صورت گیرد به‌ویژه بسیاری از مردم در شرایط معمولی به خاطر هدایا و مهمانی‌های آن‌چنانی از انجام فریضه حج و پاداش و اجر این عبادت بزرگ خودداری می‌کنند که عادات و رسومی است که هیچ دلیل و توجیهی جز آنچه خود را به آن ملزم نموده، ندارد به‌نحوی‌که جزو واجبات کمرشکن شده است و اگر در آن کوتاهی کنند موردانتقاد قرار می‌گیرند بلکه حتی بیشتر از توان آن‌ها را مکلف می‌نماید، خداوند متعال می‌فرماید: { لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا }«خداوند هیچ‌کس را جز به‌اندازه توانایی‌اش تکلیف نمی‌کند» البقرة 286.
هرآن که خواهان اجر و پاداش مضاعف از جانب خداوند است این هزینه‌ها را بر مساکین و فقرا کسانی که با سختی و فشار مواجه‌اند صرف کند، این همبستگی میان مؤمنان است که خداوند در شرایط اضطراری و حوادث طبیعی و بلاهای سخت بر آن‌ها واجب می‌گرداند.
عادت دیگر شلیک گلوله یا آتش‌بازی و ترقه است که مردم در بازگشت حجاج یا عروسی‌ها انجام می‌دهند و در اینجا از همگی خواهان ترک کلی چنین سلوک منفی و خطرناک هستم؛ چیزی که ثمره‌اش وحشت و ترس در دل افراد مسن و کودکان و ناآرامی است؛ زیرا اسلحه برای جهاد است و نه برای اماکن آرام و شادی‌ها، علاوه بر صدماتی که در میان شرکت‌کنندگان و یا حاضرین و حتی همسایگان از خود به‌جا می‌گذارد.
در پایان از خداوند عزوجل بازگشتی ستوده را برای برادران حجاج آرزومندیم و به آن‌ها می‌گوییم: خداوند حجتان را مقبول و سعی‌تان را گرامی و گناهتان را بخشوده و تجارتتان را ان شاء الله سودمند بگرداند.